Depremler sırf yer kabuğunu değil, toplumsal dinamikleri de sarsar – o denli ki, sallandığıma mı korktuğuma mı geçmiş zelzelelerde yaşanılanları tekrar yaşadığıma mı, yoksa bilim ‘insansız’ların insafsızca birbirlerine düşmelerine mi yanayım, bilemiyorum artık! Son büyük zelzelelerin akabinde televizyon ekranlarında izlediğimiz ‘deprem bilimcileri’ ortasındaki sert tartışmalar, bilimin soğukkanlılıkla anılan imajını sorgulatırken, insani zaafların bilimsel süreçlere nasıl sızdığını gözler önüne serdi. Bu tartışmalar, sırf teknik bir uyuşmazlık değil; travma, rekabet, ego ve bağlantı krizlerinin karmaşık bir bileşeniydi. Pekala, bilim insanları neden kamusal alanda bu derece çatışıyor? Bu sorunun yanıtı, bilimin tabiatına, akademik kültüre ve insan psikolojisine dair derin bir tahlil gerektiriyor.
Depremler sırf yer kabuğunu değil, toplumsal dinamikleri de sarsar. Son büyük sarsıntıların akabinde televizyon ekranlarında izlediğimiz ‘deprem bilimcileri’ ortasındaki sert tartışmalar, bilimin soğukkanlılıkla anılan imajını sorgulatırken, insani zaafların bilimsel süreçlere nasıl sızdığını gözler önüne serdi. Bu tartışmalar, sırf teknik bir uyuşmazlık değil; travma, rekabet, ego ve irtibat krizlerinin karmaşık bir bileşeniydi. Pekala, bilim insanları neden kamusal alanda bu kadar çatışıyor? Bu sorunun karşılığı, bilimin tabiatına, akademik kültüre ve insan psikolojisine dair derin bir tahlil gerektiriyor.
Bilimsel Belirsizlik ve İnsanın Kırılganlığı
Deprem bilimi, tabiatı gereği belirsizliklerle dolu bir alan. Levha hareketlerinin karmaşıklığı, kesin varsayımları imkânsız kılıyor. Fakat toplum, bilhassa felaket sonrası net karşılıklar bekliyor. ‘Neden öngöremediniz?’ sorusu, bilim insanlarını ‘yanılmaz otorite’ rolüne sıkıştırıyor. Bu baskı, rasyonel düşünme yeteneğini zedeliyor ve duygusal yansıları tetikliyor. Travma sonrası gerilim, vicdani yük ve medyanın sansasyonel lisanının eklediği tansiyon, bilim insanlarını savunmacı bir tavra itebiliyor. Platon’un ‘idealar teorisi’ burada devreye giriyor: Bilim insanları, kusursuz bir gerçekliğin peşinde koşarken, insani kusurlarıyla yüzleşmek zorunda kalıyor.
Bilim dünyası, tabiatı gereği rekabetçi. Yayın sayıları, proje fonları ve akademik itibar için verilen çaba, zelzele üzere kriz anlarında ‘kimin kelamı geçecek?’ çatışmasına dönüşebiliyor. Örneğin, 2023 Kahramanmaraş zelzelesi sonrası ekranlarda yaşanan ‘fay çizgisi tartışması’, yılların akademik rekabetinin yüzeye vurmuş haliydi. Sokrat’ın ‘kendini bil’ daveti burada mana kazanıyor: Bilim insanları, kendi egolarını sorgulamadan, topluma rehberlik edemez. Rekabet, üretkenliği teşvik etmeli; fakat ferdî hesaplaşmalara dönüştüğünde, bilimin kolektif ruhunu zedeliyor.
Bilimin Ticarileşen Yüzüyle Yüzleştik.
Medya, zelzele üzere kriz periyotlarında ‘bilim şovmenliğini’ öne çıkarıyor. Reyting derdiyle farklı görüşler çarpıtılıyor, tartışmalar ‘dramatik çatışma’ olarak sunuluyor. Bir bilim beşerinin ’30 yıl içinde zelzele olabilir’ açıklaması, başkasının ‘fay şu an suskun’ yorumuyla karşılaştırılıp, izleyiciye ‘kavga’ olarak yansıtılıyor. Bu durum, Aristoteles’in ‘orta yol’ etiğiyle çelişiyor: Bilim insanları, ölçülü ve dengeli bir lisan kullanmak yerine, medyanın dayattığı uçlara savruluyor. Sonuçta, bilimsel şeffaflık yerini ‘haklı çıkma’ çabasına bırakıyor.
İdeallerin Yıkılışı ve Yine İnşası Şart!
Bilim insanları, öğrenciler için sadece bilgi kaynağı değil; birebir vakitte rol model. Lakin ekranlarda yaşanan sert tartışmalar, öğrencilerin ‘bilim insanı dediğin bu türlü mi olmalı?’ sorgulamasına yol açıyor. Jung’un ‘individüasyon’ kavramı burada değer kazanıyor: Bilim insanları, kendi iç çatışmalarını çözmeden, genç kuşaklara sağlıklı bir bilim kültürü aktaramaz. Öğrencilerin motivasyon kaybı, yalnızca ferdi bir sorun değil; bilimin geleceğini riske atan toplumsal bir tehdit.
Karşılaştığımız bu karmaşık sıkıntıların üstesinden gelmek hem ferdî gayretleri hem de kurumsal seviyede atılacak adımları zarurî kılmaktadır. Bu bağlamda, iş birliği, etik pahalara bağlılık ve insaniyet prensipleri, tahlil sürecinin temelini oluşturmalıdır.
Çözüm Süreci
Bilim İrtibatı Eğitimi: Bilim insanlarının araştırma bulgularını ve bilimsel süreçleri kamuoyuna gerçek ve tesirli bir formda aktarabilmeleri kritik ehemmiyete sahiptir. Bu nedenle, bilim beşerlerine yönelik özel irtibat eğitimleri düzenlenmelidir. Bu eğitimler, bilim insanlarının medya ile tesirli bir biçimde bağlantı kurma, karmaşık bilgileri anlaşılır bir lisanda söz etme, mümkün yanlış anlaşılmaları tedbire ve etik irtibat prensiplerine uygun davranma marifetlerini geliştirmeyi hedeflemelidir. Medya karşısında kendilerini net ve dürüst bir biçimde söz edebilen bilim insanları, bilime olan itimadın artmasına ve yanlış bilgilerin yayılmasının önüne geçilmesine kıymetli katkılar sağlayacaktır.
Kolektif Telaffuz: Bilimsel mevzularda farklı görüşlerin olması doğaldır ve bu durum bilimsel ilerlemenin de bir kesimidir. Lakin, kamuoyunun hakikat bilgilendirilmesi ve baş karışıklığının önlenmesi ismine, farklı uzmanlık alanlarından bilim insanlarının bir ortaya gelerek ortak bildiriler ve açıklamalar yapması büyük değer taşımaktadır. Bu kolektif telaffuz, bilimsel mevzulardaki tartışmaların daha sağlıklı bir yerde yürütülmesine ve kamuoyunun daha istikrarlı ve gerçek bilgilere ulaşmasına yardımcı olacaktır. Farklı perspektiflerin bir ortaya gelmesiyle oluşturulacak ortak akıl, bilimsel bilginin güvenirliğini ve tesirini artıracaktır.
Mentorluk Sistemleri: Bilhassa mesleğinin başındaki genç bilim insanlarının, tecrübeli ve saygın akademisyenlerin rehberliğine gereksinimi vardır. Mentorluk sistemleri, genç araştırmacıların bilimsel etik unsurlarını benimsemelerine, araştırma süreçlerinde karşılaştıkları zorluklarla başa çıkmalarına, irtibat hünerlerini geliştirmelerine ve akademik toplulukta hakikat adımlar atmalarına yardımcı olacaktır. Tecrübeli mentorlar, genç bilim beşerlerine yalnızca bilimsel bilgi ve maharetlerini aktarmakla kalmayıp, birebir vakitte etik bedelleri ve mesleksel sorumlulukları konusunda da kıymetli bir rol model teşkil edecektir.
Felsefi Derinlik: Bilim etiğinin sağlam bir tabana oturması için, felsefi fikrin temel prensiplerinden yararlanmak gereklidir. Platon’un ‘idealar’ kuramı, gerçeğe ulaşma gayretinde ülkü olanın ehemmiyetini vurgularken, Sokrat’ın ‘sorgulama’ yolu, eleştirel niyetin ve daima öğrenme arayışının bilimsel süreç için vazgeçilmez olduğunu hatırlatır. Aristoteles’in ‘orta yol’ prensibi ise, bilimsel araştırmalarda ve etik kararlarda aşırılıklardan kaçınmanın ve istikrarlı bir yaklaşım sergilemenin kıymetini işaret eder. Bu felsefi prensipler, bilim insanlarının etik ikilemlerle karşılaştıklarında daha şuurlu ve sorumluluk sahibi kararlar almalarına rehberlik edecektir.
Özetle, bilimsel problemlere yönelik tahliller üretirken, bilim insanlarının tesirli irtibat hünerleriyle donatılması, farklı görüşlerin ortak bir yerde buluşması, genç araştırmacılara tecrübeli rehberlerin yol göstermesi ve bilim etiğinin felsefi bir derinlikle ele alınması hayati ehemmiyet taşımaktadır. Bu çok taraflı yaklaşım hem bilimsel bilginin güvenilirliğini artıracak hem de bilimin toplumsal yararını en üst seviyeye çıkaracaktır.
Bilim İnsanı da İnsandır
Depremler doğaldır, lakin onlarla baş etme biçimimiz büsbütün insani bir problem. Bilim insanları, travmaları, egoları ve kaygılarıyla gayret eden bireyler. Fakat toplumun onlardan beklediği rol, bu insani zaafları görünmez kılıyor. Tahlil, bilim insanlarının özeleştiri yapmasında, medyanın sorumluluk almasında ve toplumun beklentilerini tekrar şekillendirmesinde yatıyor.
Unutulmamalı: Bilim, lakin saygılı tartışmalar ve kolektif akılla ilerler. Kırılan sırf fay sınırları değil; tıpkı vakitte bilimle kurduğumuz itimat bağıysa, onu lakin insaniyetle tamir edebiliriz.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
