Hayvanların da zeki olabileceğini artık biliyoruz fakat bu zeka kimi sonları aşınca insan ister istemez şaşırıyor. Bilhassa de bir kuş, kendi varlığı üzerine bir soru soruyorsa… Alex ismindeki bir Afrika gri papağanı, yalnızca konuşmakla kalmadı, düşünmeye de başladı. Hem de o denli kolay şeyler değil; görünüşünü merak edip aynaya bakarak ne renk olduğunu sordu! Gelin ayrıntılarına bir arada inelim…
Kaynak 1, Kaynak 2
“Kuş beyinli” lafı artık hakaret değil, bilimsel bir iltifat sayılabilir.
Alex, 1977 yılında Chicago’daki bir petshop’tan rastgele seçilerek Dr. Irene Pepperberg tarafından satın alındı. Yani özel yetenekli bir kuş olduğu baştan beri bilinmiyordu; asıl gaye, sıradan bir kuşun ne kadar öğrenebileceğini görmekti. Dr. Pepperberg, model/rakip adlı özel bir eğitim prosedürüyle Alex’e objeleri, renkleri, gereçleri ve hatta aksiyonları öğretti.
Alex vakitle yalnızca sözleri ezberlemedi; onları anlayarak kullandı, eğitmenlerini düzeltti, hatta bazen eğitimlere kendi sorularıyla müdahale etti. En dikkat cazibeli olanıysa bir gün aynaya bakıp ‘Ne renk?’ diye sormasıydı zira insan dışı bir canlının tarihte kayda geçen birinci varoluşsal sorusuydu.
Alex’in zekası, zihinle ilgili bildiklerimizi de değiştirdi.
Alex, 100’den fazla kelimeyi manalı formda kullanabiliyor, 50’den fazla objeyi tanıyabiliyor ve altıya kadar sayabiliyordu. Hatta ‘sıfır’ kavramını bile anlayabildiği gözlemlendi. Farklı malzeme ve biçimlerdeki objeleri hakikat halde tanımlayabiliyor, ‘Ne renk?’, ‘Neden?’, ‘Hangi husus?’ üzere sorulara yüksek doğrulukla karşılık veriyordu.
Araştırmalar için gereken tekrarlar sırasında sıkılınca bazen bilerek yanlış karşılıklar veriyor ya da sorulara soruyla karşılık veriyordu ki bu da onun düşünsel esnekliğe sahip olduğunu gösteriyordu. Dr. Pepperberg’e göre Alex vakitle eğitmenlik de yapmaya başlamış, hatta laboratuvardaki öbür kuşlara örnek olarak kullanılmıştı.
Peki sonra ne oldu? Bilimsel bir yıldızın vedası tüm dünyayı etkiledi.
Alex, 2007 yılında şimdi 31 yaşındayken beklenmedik bir halde hayatını kaybetti. Kafesine konmadan evvel Dr. Pepperberg’e söylediği son kelamlar ise hayli duygusal: ‘İyi ol. Yarın görüşürüz. Seni seviyorum.’
Ölümünden sonra The New York Times üzere büyük yayınlarda hakkında makaleler yazıldı, arkasında bıraktığı tesir hala tartışılıyor. Dr. Pepperberg ise araştırmalarına Athena ve Griffin isimli başka papağanlarla devam ediyor.
Alex’in mirası yalnızca kuşları değil, eğitim anlayışımızı da dönüştürdü.
Alex sayesinde bilim insanları, kuş beyinlerinin beklenenden çok daha karmaşık yapılar barındırdığını fark etti. Bu bulgular, yalnızca kuşlar üzerine yapılan araştırmaların değil; genel olarak hayvan zekasına yönelik çalışmaların tarafını değiştirdi.
Ayrıca Alex’e uygulanan model/rakip usulü, öğrenme zahmeti çeken çocukların eğitiminde de muvaffakiyetle uygulanmaya başlandı. Yani bir kuşun eğitimi, beşerler için de ilham kaynağı haline geldi.
